Aerozole lecznicze – charakterystyka i zasady stosowania

Aerozole lecznicze (łac. Aerosola medicamentosa) są postacią leku przeznaczoną do stosowania wewnętrznego lub zewnętrznego, stanowiące jednocześnie koloidalne układy wielofazowe w których fazą rozpraszającą jest powietrze, a fazą rozproszoną ciecz. Z reguły, zamknięte są one w szczelnych opakowaniach pod ciśnieniem gazu wytłaczającego, wraz urządzeniem rozpraszającym, umożliwiającym uzyskanie subtelnej dyspersji cząstek.

Najpowszechniejsze wskazania

Ta popularna postać farmaceutyczna może być podawana:

• na skórę, działając miejscowo i umożliwiając szybkie wchłanianie substancji czynnej z miejsca podania. W postaci tej najczęściej stosuje się antybiotyki, środki odkażające, leki przeciwzapalne (głównie glikokortykosteroidy) oraz preparaty o właściwościach przeciwgrzybicznych. Składniki takiego preparatu wydostają się wówczas strumieniem ciągłym, w postaci emulsji, zawiesiny, roztworu bądź piany;
• na błony śluzowe górnych dróg oddechowych – podaje się wówczas w formie inhalacji, wziewów lub nebulizacji. Dozowanie leku w tym przypadku determinuje odpowiedni system dawkujący umożliwiający precyzyjne podanie leków o silnych właściwościach farmakologicznych. Potwierdzono, że zastosowanie aerozoli leczniczych w schorzeniach górnych dróg oddechowych wyraźnie skraca czas oczekiwania na efekt terapeutycznych, pozwala na zmniejszenie dawki, i tym samym ogranicza ryzyko niektórych działań niepożądanych.

Wskazania do stosowania aerozoli leczniczych, oprócz zmian skórnych obejmują także leczenie nieżytu jamy nosowo-gardłowej o podłożu alergicznym, wirusowym lub bakteryjnym, astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, mukowiscydozę oraz chorobę wieńcową. Należy podkreślić, iż szeroki zakres terapeutyczny warunkuje także odmienne warianty zapisy leków tej klasy na recepcie lekarskiej. Dotyczą one nie tylko różnorodnych schematów dawkowania i stopni odpłatności, ale także oznaczeń skrótowych charakterystycznych dla specyfiki określonego schorzenia. Warto w tym względzie nadmienić, iż leczenie inhalacyjne nie obejmuje jednak wszystkich grup pacjentów – ocenia się, iż u chorych z niewydolnością serca, gruźlicą oraz schorzeniami nowotworowymi w obrębie płuc i oskrzeli powinno być wdrażane z uwzględnieniem szczególnych środków ostrożności.

Inhalacje a nebulizacje

Z aerozolami stosowanymi na błony śluzowe górnych dróg oddechowych nieodłącznie powiązane są zjawiska inhalacji i nebulizacji. Ta pierwsza, jest pojęciem znacznie szerszym, i oznacza zastosowanie substancji leczniczej bezpośrednio do miejsca istnienia zmian patologicznych np. tchawicy, oskrzeli, gardła, krtani czy nawet pęcherzyków płucnych. Przykładem może być tutaj, łatwa do wykonania także w warunkach domowych inhalacja olejków eterycznych (np. Menthae Oleum, Pini Oleum, Thymi Oleum, Eucalyptei Oleun) polegająca na dodaniu składnika do naczynia z gorącą wodą i wdychaniu mgiełki utworzonej przez krople pary wodnej porywającej cząsteczki substancji leczniczej. Obecnie zjawisko to wykorzystują również nowoczesne inhalatory zaopatrzone w wyspecjalizowane systemy dawkujące, umożliwiające lepszą penetrację leku do miejsca działania. Forma ta warunkuje podanie różnorodnych postaci farmaceutycznych m. in. roztworów (np. Atrovent), zawiesin (np. Budesonid) czy nawet odpowiednio zmikronizowanych proszków dostosowanych do procesu inhalacji (np. Serevent Dysk).

Nieco inne parametry charakteryzują proces nebulizacji. Czynność ta polega na podaniu choremu substancji leczniczej w postaci cieczy bezpośrednio do dróg oddechowych lub jamy ustnej. Nebulizatory rozpylają lek do postaci aerozolu zawierającego krople o odpowiedniej wielkości, zależnej od zastosowanej w nim dyszy rozpylającej. Środkiem do rozpylania leku za pomocą nebulizatora jest sprężone powietrze lub sprężony, czysty tlen.O tym, gdzie dokładnie zdeponowany będzie lek zdecyduje w tym przypadku wielkość cząsteczek aplikowanych w trakcie nebulizacji. I tak np. cząstki o wielkości 7 – 15 mm powędrują do oskrzeli, o rozmiarach 3 -5 mm do oskrzelików, a o wielkości 1 – 2 mm bezpośrednio do pęcherzyków płucnych. Ze względu na obowiązujące wymagania co do wielkości cząsteczek, ilości generowanego aerozolu oraz bezpieczeństwa aerozole medyczne podawane w formie inhalatora lub nebulizatora można wytwarzać za pomocą:

• energii ultradźwięków (inhalatory ultradźwiękowe) oraz
• sprężonego powietrza (tlenu) - źródłem sprężonego gazu są butle z gazami medycznymi, sieć centralna gazów w szpitalach, sprężarki elektryczne (inhalatory pneumatyczne) lub stosowane w leczeniu zbiorowym duże kompresory.

Wśród substancji powszechnie wykorzystywanych w nebulizacjach na pierwszy plan wysuwają się obecnie preparaty mukolityczne (np. ambroksol, roztwory soli fizjologicznej) oraz leki bezpośrednio rozszerzające oskrzela (np. tiotropium, salbutamol) czy środki przeciwzapalne (np. flutikazon).

mgr farm. Michał Pstrągowski