Skróty przydatne w recepturze aptecznej

Skróty przydatne w recepturze aptecznej

Przy określaniu składu ilościowego i jakościowego preparatu recepturowego lekarze niejednokrotnie posługują się oznaczeniami skrótowymi. Mają one na celu nie tylko uproszczenie, często złożonych zasad dotyczących zapisu leków na recepcie, ale także ułatwienie komunikacji z farmaceutą, który sporządza taki preparat w aptece. Poniżej zestawiono ważniejsze skróty i ter-miny łacińskie najczęściej stosowane w recepturze aptecznej. Musimy pamiętać, że posługiwanie się nimi w codziennej praktyce lekarskiej powinno być poddane gruntownej analizie - część zamieszczanych oznaczeń skrótowych jest bowiem niejednoznaczna i często budzi liczne problemy interpretacyjne i wątpliwości w trakcie odczytywania recepty np.

Skrót Ac może oznaczać kwas (łac. acidum), ale również ocet (łac. acetat)
Natr. sulf. interpretowany jest zazwyczaj jako siarczan sodu dziesięcio-wodny (łac. natrii sulfas), ale wg nomenklatury ustalonej przez WHO może również oznaczać siarczyn sodu (łac. natrii sulfis) lub siarczek sodu (łac. natrii sulfide)

Skrót ad i aa
Należą niewątpliwie do najpopularniejszych oznaczeń skrótowych stosowanych przez lekarzy przy przepisywaniu leków recepturowych. Zapis ad w prostym tłumaczeniu oznaczający do, stosujemy w sytuacjach, gdy na recepcie nie chcemy podawać ilości rozpuszczalnika bądź podłoża, a je-dynie określić ogólną masę postaci farmaceutycznej leku np.

Rp.
Protargoli 0.3
Gliceroli 5,0
Aquae destillatae ad 15,0
M. f. gutt.
DS.: krople do nosa

Warto pamiętać, że powyższy zapis równoznaczny jest z przykładem:

Rp.
Protargoli 0.3
Gliceroli 5,0
Aquae destillatae 9,7
M. f. gutt.
DS.: krople do nosa

Oznaczenie tego typu stosowane jest niezwykle często dla postaci leków przeznaczonych do użytku zewnętrznego (ad usum externum) np. maści, kremów czy płukanek do gardła. W poniższym przykładzie skrót ad jest toż-samy z dodaniem 90 g podłoża maściowego do globalnej masy preparatu recepturowego. Oczywiście, w tym przypadku, zmiana kolejności przepisy-wanych składników i wpisanie ilości podłoża jako pierwszego uznawane jest jako błąd, który może dyskwalifikować dokument.

Rp.
Acidi borici 10,0
Vaselini flavi ad. 100
M. f. ung.
DS: na prawą stopę

W przypadku zapisania 2 lub więcej składników leku recepturowego w takich samych ilościach, lekarz przy ostatniej substancji może także zas-tosować oznaczenie aa (łac. ana partes aequales — po równych częściach). Każdy z przepisanych związków należy wówczas odważyć w równej ilości np.

Rp.
Kalii iodide 6,0
Natrii benzoatis 4,0
Altheae sir. 120,0
Aquae dest. 120,0

Rp.
Kalii iodide 6,0
Natrii benzoatis 4,0
Altheae sir.
Aquae dest. aa 120,0

Warto zaznaczyć, że w powyższym przykładzie niezwykle przydatne może okazać się umieszczenie oznaczenia aa ad, które sugeruje, aby oba rozpuszczalniki odważyć w takich samych ilościach, tak, aby finalna masa mieszanki wynosiła 250 g np.

Rp.
Kalii iodide 6,0
Natrii benzoatis 4,0
Altheae sir.
Aquae dest. aa ad 250,0
M. f. mixt.

Pamiętajmy, aby w tym przypadku przy obliczeniach odjąć łączną masę pozostałych składników leku recepturowego. W poniższym zapisie należy więc dodać 14,75 g podłoża (należy wziąć pod uwagę oznaczenie aa przy jednej z substancji).
Rp.
Mentholi 0,05
Ephedrini hydrochloridi
Hydrocortisoni aa 0,1
Vaselini albi ad 15,0
M. f. ung.
DS.: maść do nosa
Subscriptio recepty

Część recepty oznaczona jako subscriptio powinna zawierać informacje w języku łacińskim dotyczące rodzaju postaci farmaceutycznej leku, jego ilości i sposobu wykonania, a także rodzaju opakowania. Przeważnie zamieszczone są one przez lekarza w formie odpowiednich oznaczeń skrótowych np.

M. f. pulv. - Misce fiat pulvis —zmieszaj, niech powstanie proszek
M. f. ung. - Misce fiat unguentum —zmieszaj, niech powstanie maść
M. f. gutt. (lub M. f. gtt.) - Misce fiat guttae —zmieszaj, niech się staną krople
M. f. sol. - Misce fiat solutio —zmieszaj, niech powstanie roztwór
M. f. glob. vag. - Misce fiat globuli vaginalis —zmieszaj, niech powstaną gałki dopochwowe
M. f. glob. - Misce fiat globulus —zmieszaj, niech powstaną globulki
M. f. tint. (lub M. f. tra lub M. f. tct.) —Misce fiat tinctura —zmieszaj, niech powstanie nalewka
M. f. susp. pro usu ext. (Misce fiat suspension pro usu externum —zmieszaj, niech powstanie zawiesina do użytku zewnętrznego)
M. f. supp —Misce fiat suppositorium —zmieszaj, niech powstanie czopek etc.

W przypadku niektórych, dozowanych form leku recepturowego (m. in. gałki dopochwowe, czopki, proszki) należy zwrócić szczególną uwagę na 2 warianty zapisu:

Praescriptio multiplicata: d.t.d. No… (łac. dentur tales doses No…) - daj takich dawek … - oznacza to, że wszystkie przepisane ilości użytych surowców farmaceutycznych należy przemnożyć przez liczbę proszków, czopków etc. Ten częściej spotykany zapis stosuje się, gdy podano w recepcie liczbę składników, np. na jeden proszek, czopek itp.
Rp.
Belladonnae extractii 0,025
Papaverini hydrochloridi 0,04
Cacao olei ad 2,0
M. f. supp. analia
d.t.d. No XII
DS.: 2 x dziennie czopek doodbytniczo
Praescriptio divisa: div. in. par. aeq. No… (łac. divide in partes aequales No …) —podziel na równe części. Zapis ten stosuje się, gdy podano całkowitą liczbę składników, którą należy dopiero rozdzielić celem otrzymania zalecanej ilości sztuk preparatu, proszków, czopków itp. Pamiętajmy, że niezależnie od zastosowanego wariantu oznaczenia tej klasy należy zawsze wpisywać małą literą.
Rp.
Belladonnae extractii 0,30
Papaverini hydrochloridi 0,48
Cacao olei ad 24,0
M. f. supp. analia
div. in. par. aeq. No XII
DS.: 2 x dziennie czopek doodbytniczo

Należy pamiętać, że w tej części recepty lekarz może zamieścić informacje dotyczące rodzaju opakowania, w którym farmaceuta powinien wydać lek np.

daj do pudełka - d.ad scat. (da ad scatulam)
daj do słoika - d.ad oll. (da ad ollam)
daj do kapsułek skrobiowych d.ad caps. amylac. (da ad capsulas amylaceas)

Czy nazwa składników może być określona sumarycznym wzorem chemicznym?

W świetle Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich, dane dotyczące przepisywanych leków obejmują m.in. nazwę leku: międzynarodową, własną lub handlową, a w przypadku leków recepturowych nazwę surowców farmaceutycznych. Przepisy nie precyzują jednak jednoznacznie czy nazwy substancji czynnych mogą być określane za pomocą oznaczeń skrótowych (często spotykane na rece-ptach są np. wzory sumaryczne składników preparatu). Wydaje się, że umieszczanie takich informacji na dokumencie może być dopuszczalne, o ile nie budzi żadnych wątpliwości interpretacyjnych dotyczących pro-duktu leczniczego.