Zasady zapisywania leków recepturowych

Zasady zapisywania leków recepturowych

Główne różnice dotyczące sposobu określania składu jakościowego i ilościowego preparatu występującego w formie magistralnej sprowadzają się do części recepty oznaczonej jako Prescriptio (ordinatio). W świetle aktualnych przepisów, prawidłowy zapis umieszczony przez osobę wystawiającą dokument powinien obejmować następującą kolejność składników:

lek zasadniczy (remedium cardinale, basis)
lek pomocniczy (adiuvans)
środek poprawiający smak, zapach lub wygląd (corrigens)
podłoże, rozpuszczalnik lub inny środek nadający odpowiednią postać leku (vehiculum)

Surowce farmaceutyczne

Wskazane jest, aby lekarz określając zawartość poszczególnych surowców farmaceutycznych i skład jakościowy leku recepturowego posługiwał się nazwami farmakopealnymi (międzynarodowymi, oficynalnymi). Dopuszczalne jest jednak używanie synonimów i określeń fabrycznych, zastrzeżonych przez producenta składnika (np. Metamizolum natricum, Novalginum, Pyralginum lub Diaethylstilboestrolum, Stilboestrolum, Syntofollin, Oestro-gen, Cyren A). Pamiętajmy jednak, że jeśli życzeniem osoby wystawiającej receptę jest, aby na opakowaniu farmaceuta podał nazwę farmakopealną preparatu, to na recepcie dodatkowo należy umieścić adnotację: D. s. n. (łac. Da suo nomie - oznacz właściwą nazwę).

Pamiętajmy, że nazwa każdego składnika leku występującego w for-mie magistralnej powinna być zapisana w języku łacińskim, w dopełniaczu, i rozpoczynać się od nowego wiersza wielką literą (tabela). Ilości surowców farmaceutycznych określa się cyframi arabskimi w gramach, bez użycia skrótu g, zawsze zaznaczając jedno miejsce po przecinku. Jeśli wyjątkowo ilości składnika podane są w innych jednostkach wagowych, np. w miligramach lub kilogramach koniecznie musi to być zaznaczone skrótem mg lub kg (np. Stilboestrolum tabl. 0,25 mg).

Mianownik (Nominativus)	Dopełniacz (Genetivus)
Atropini sulfas Kalii iodidum Papaverini hydrochloridum Phenobarbitalum natricum Tinctura Valerianae	Atropini sulfatis Kalii iodidi Papaverini hydrochloridi Phenobarbitali natrici Tincturae Valerianae

Ze względów bezpieczeństwa, w niedawkowanych postaciach leku recepturowego nie powinno się przepisywać substancji bardzo silnie działających lub odurzających. Dopuszczalne jest stosowanie skrótów nazw, ale tylko takich, które nie budzą żadnych wątpliwości przy interpretacji (Tinctura Valerianae = Tinc. Valerianae). Pamiętajmy jednak, że w wykazie surowców farmaceutycznych istnieją substancje, dla których podanie skrótu może okazać się niewystarczające (np. Ac. może oznaczać Acidum = kwas bądź Acetum = ocet, a Calc. Chlor. można zinterpretować jako Calcii chloridum lub Calcaria chlorata).

Zdarza się, że dla substancji bardziej znanych, ze względów psycholo-gicznych, stosuje się nazewnictwo kryptonimowe (np. muriaticum zamiast hydrochloricum).

Zasady tworzenia nazw łacińskich

Nazwy łacińskie środków farmaceutycznych bądź substancji leczniczych wprowadzone do FPV są zgodne z nomenklaturą określoną przez Komitet Ekspertów przy WHO. Różnice w sposobie ich tworzenia uzależnione są w głównej mierze od rodzaju i budowy chemicznej zastosowanych składników.

Nowe przepisy umożliwiają także korzystanie z nazw własnych składników leku recepturowego, pod warunkiem, iż są one zgodne z informacjami zawartymi w Farmakopei.

Poniżej zestawiono podstawowe reguły, które mogą okazać się pomocne przy wypisywaniu recepty na leki w formie magistralne.

Nazwy obojętnych substancji chemicznych w większości przypadków są jednowyrazowe (np. Mannitolum, Glicerolum, Glucosum). W tym przypadku traktujemy je jako rzeczowniki rodzaju nijakiego drugiej deklinacji.
Nazwy kwasów są zawsze dwuwyrazowe i zaczynają się od słowa Acidum (np. Acidum hydrochloricum). Przypominam, że w tym kontek-ście częstym błędem jest stosowanie oznaczenia skrótowego typu Ac.- pamiętajmy bowiem, że może to budzić liczne problemy interpretacyjne w trakcie sporządzania preparatu.
Nazwy soli także są dwuwyrazowe i zawsze rozpoczynają się od kationu. Tworzymy je podając kation w dopełniaczu, a anion w mia-nowniku. Różnice w sposobie zapisu uwarunkowane są rodzajem kwa-su, jaki tworzy określoną sól

dla kwasów beztlenowych: Calcium bromatum, Kalium iodatum
dla kwasów tlenowych: Natrii sulfas, Natrii hydrophosphas, Magne-sii sulfas.

Nazwy soli wywodzących się ze związków amfoterycznych tworzymy zapisując oba człony w mianowniku (np. Sulfacetamidum natricum, gdzie natricum jest formą przymiotnikową od natrium oraz Cyclo-barbitalum calcicum, gdzie calcicum jest formą przymiotnikową od calcium).
Nazwy surowców roślinnych zapisujemy na recepcie w postaci dwu-wyrazowej. Pierwszy człon to nazwa gatunkowa surowca wyrażona w dopełniaczu, drugi natomiast nazwa części rośliny podana w mianowniku liczby pojedynczej (np. Valerianae radix, Digistalis folium, Cra-teagi fructus).
Analogiczną nomenklaturę stosujemy przy tworzeniu nazw olejów, olejków, nalewek, antraktów, wyciągów roślinnych, syropów, wód aro-matycznych etc. Pierwszy człon stanowi w tym przypadku wyraz okreś-lający pochodzenie surowca w dopełniaczu, drugi natomiast słowo określające daną formę leku (np. oleum) wyrażone w mianowniku liczby pojedynczej (np. Rapae oleum, Valerianae tinctura, Menthae piperitae aqua). Wyjątkiem od tej reguły jest nazwa syropu prostego (Sirupus Simplex), ze względu na fakt, iż nie należy on do surowców roślinnych.
Nazwy preparatów farmaceutycznych rozpoczynają się od nazwy surowca lub środka, z którego otrzymano dany lek wyrażonej w dopełniaczu. Kolejnym członem jest słowo wyrażające postać farmaceutyczną preparatu (np. Acidi borici solutio, Morphini hydrochloridi injectio).

Pamiętajmy, że jeżeli na recepcie przepisano po kolei kilka środków leczniczych rozpoczynających się od wspólnej nazwy, wystarczający jest pełny zapis przy pierwszym środku leczniczym, wg podanego schematu:

Rp.
Crategi tinct. 5,0
Adonis - 5,0
Valerianae -10,0
M. f. sol.