Pielegniarkom.pl | Receptura apteczna

Receptura apteczna – zasady ogólne

Przyjmuje się, że ustalenie pierwszych, prostych zasad przepisywania środków leczniczych na recepcie podjęto już w XIII wieku – wtedy to właśnie dokonano próby oddzielenia złożonego procesu diagnozowania i leczenia od technik związanych ze sporządzaniem leku. W Polsce, tradycyjnie recepty na preparaty w formie magistralnej (recepturowej) nadal zapisywane są po łacinie – należy jednak przy tym pamiętać, że wyjątkiem od tej reguły są wszelkie inne informacje np. adnotacje natury administracyjnej i zalecenia dla pacjenta.

Formularz każdej recepty jako dokumentu o znaczeniu prawnym będącym również podstawą do rozliczeń finansowych powinien spełniać ściśle określone wymagania, które reguluje m. in. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu leków, które mogą być traktowane jako surowce farmaceutyczne, wysokości opłaty ryczałtowej za leki podstawowe i recepturowe, ilości leku recepturowego, którego dotyczy opłata ryczałtowa oraz sposobu obliczania kosztu sporządzania leku recepturowego.

Powinien być zatem znany autor dokumentu, pacjent, dla którego lek jest przeznaczony, skład jakościowy i ilościowy preparatu recepturowego, a także sposób zażywania leku. W przypadku pacjentów ubezpieczonych ważny jest również stopień odpłatności.

Recepta na lek w formie magistralnej
Układ takiej recepty jest ściśle określony, i zgodnie z obowiązującymi przepisami na awersie dokumentu powinny znajdować się następujące elementy (pamiętajmy, że na 1 recepcie przepisujemy wyłącznie 1 lek recepturowy):

Superscriptio - informacje dotyczące podmiotu, z którym Narodowy Fundusz Zdrowia zawarł umowę na podstawie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.
Nomen aegroti – dane pacjenta
Preapositio (invocatio) – zawierające oznaczenie „Rp” (łac. weź) poprzedzające szczegółowe informacje dotyczące składu ilościowego i jakościowego. Warto zaznaczyć, że symbol ten oznacza, iż specyfik powinien być wydany z apteki wyłącznie na podstawie recepty lekarskiej, i obliguje lekarza do zapisywania nazw składników leku recepturowego w drugim przypadku (genetivus)
Prescriptio (ordinatio) – zasadniczy przepis obejmujący w kolejności (pamiętajmy, że zapis ten wiążę się z tradycyjną terminologią łacińską). Warto również zaznaczyć, że Składniki leku recepturowego mogą być zapisane pod nazwą farmakopealną, synonimową lub zastrzeżoną przez wytwórcę.

lek zasadniczy (remedium cardinale, basis)
lek pomocniczy (adiuvans)
środek poprawiający smak (corrigend)
podłoże (vehiculum)

Subscriptio – zawierające oznaczenie M. f. (łac. misce fiat – zamieszaj, zrób, aby powstało) oraz postać farmaceutyczną leku w formie magistralnej (np. unguentum – maść). Warto zaznaczyć, że w tej części recepty poza formą leku, która ma wykonać farmaceuta można umieścić dodatkowo także inne określenia:

l. a. (łac. lege artis)
q. s. (quantum satis) – lekarz zdaje się wówczas na wiedzę i umiejętności farmaceuty polecając mu sporządzenie leku zgodnie ze regułami sztuki,

Signatura – zawierająca symbol D. S. (łac. da signum – daj znak, oznacz) oraz sposób przyjmowania leku przez pacjenta (pisany w języku polskim). Pamiętajmy, że można tu podać także zalcenia ogólne np. D.S. zewnętrznie lub D.S. wiadomo. Informacje te powinny zawierać w szczególności drogę podania leku (np. doustnie, dożylnie, doodbytniczo), częstotliwość dawkowania (np. co 8 godzin), okres stosowania preparatu (np. 12 dni).
Datum – data wystawienia recepty
Nomen Medici – imię i nazwisku z podpisem i nr prawa wykonywania zawodu lekarza

Polecenie pilnej realizacji recepty określone jest przez zamieszczenie adnotacji cito = szybko, citissime = niezwłocznie lub statim = natychmiast. W przypadku takiej informacji farmaceuta zobowiązany jest do wydania leku ciągu 4 godzin. Przepis ten obowiązuje w dniu wystawienia recepty. Pamiętajmy, że dnia następnego taka recepta traktowana jest w aptece jak każda inna.

Należy zaznaczyć, że jeżeli życzeniem lekarza jest, aby na opakowaniu farmaceuta podał oficynalną (farmakopealną) nazwę preparatu, to recepcie dodatkowo należy zapisać oznaczenie: D. s. n. (łac. Da suo nomie - oznacz właściwą nazwę).

W świetle aktualnych przepisów, na recepcie mogą być dokonywane poprawki wyłącznie przez osobę wystawiającą. Należy jednak pamiętać, że nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie recept lekarskich daje również aptece możliwość zrealizowania dokumentu (nawet jeśli jest to recepta na lek w formie magistralnej) z przysługującą choremu zniżką, w sytuacji, gdy pojawiają się na nim nieprawidłowości (np. niepełny adres pacjenta lub nr PESEL, brak kodu uprawnień dodatkowych, stopień odpłatności warunkujący iszczenie opłaty ryczałtowej).

Przykład układu recepty

1.   Superscriptio – Szpital Czerniakowski, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej ul. Stępińska 19/25, 00-739 Warszawa + nr REGON i nr telefonu placówki
2.   Nomen aegroti – Jan Kowalski
3.   Preapositio (invocatio) – Rp.
4.   Prescriptio (ordinatio):

Ephedrini hydrochloridi 0,1 – remedium cardinale
Coffeini natrii benzoatis 0,5 - adiuvans
Natrii benzoatis 1,0 - corrigens
Sirupus simplicis 30,0 - vehiculum
Aquae destillatae ad. 100,0

5.   Subscriptio – M. f. mixt. – zrób mieszankę
6.   Signatura – D. S. 3 x dziennie łyżeczkę do herbaty
7.   Datum: 26. 04. 1986
8.   Nomen medici: dr n. med. Jan Nowak

Ilość substancji przeznaczonej do sporządzenia leku recepturowego określa się na recepcie w gramach, cyframi arabskimi, bez użycia skrótów np.: 1,0; 10,0; 100,0, tj. z zaznaczeniem jednego miejsca po przecinku. Nieprawidłowy jest sposób zapisania typu: 1; 10; 100. W wyjątkowych przypadkach ilości te mogą być podawane w miligramach, lecz wówczas musi to być zaznaczone skrótem mg (np. Stilboestrolum tabl. 0,25 mg).

Autor: mgr Michał Pstrągowski