Klasyfikacja i charakterystyka płynów do wstrzyknięć

Płyny do wstrzyknięć określane również jako iniekcje są postacią leku przeznaczoną do podawania pozajelitowego tzn. bezpośrednio do tkanek organizmu, jam ciała bądź naczyń krwionośnych z pominięciem przewodu pokarmowego. Najczęściej są to jałowe preparaty występujące pod postacią ampułek, ampułkostrzykawek lub fiolek zawierających jednorazową dawkę substancji leczniczej. W porównaniu z podaniem dojelitowym, iniekcje są inwazyjnym sposobem podania leku. Pomimo to, z wielu, uzasadnionych względów nadal szeroko stosuje się w lecznictwie. Warto przy tym wspomnieć, iż ampułki z reguły zawierają substancję gotową do podania (w formie roztworu, emulsji bądź zawiesiny), natomiast w fiolkach lek występuje w postaci zawiesiny, która przed podaniem musi zostać sproszkowana. Od powyższej zasady istnieje jednak wiele wyjątków.

Wśród przyczyn dużej popularności tej formy farmaceutycznej wymienia się kilka, kluczowych z punktu widzenia farmakoterapii przesłanek:

• Umożliwiają podanie substancji, które częściowo lub całkowicie rozkładają się w przewodzie pokarmowym (np. insulin, hormonów);
• Nie podlegają efektowi pierwszego przejścia, co oznacza iż wywierają natychmiastowe, silniejsze działanie farmakologiczne;
• Stanowią użyteczną formę zwłaszcza w stanach zagrożenia życia, kiedy konieczne jest osiągnięcie natychmiastowego działania leku;
• Często stanowią jedyną formę podania leku osobie nieprzytomnej;
• Warunkują precyzyjne dawkowanie wynikające m. in. z znaczniej większej dostępności biologicznej w porównaniu do podania dojelitowego;
• Formy iniekcji o przedłużonym uwalnianiu (tzw. depot) zapewniają terapeutyczne stężenie leku przez okres od kilku do kilkunastu dni;
• Niektóre formy wywierają działania lecznicze wobec wybranych narządów, co ogranicza powikłania w kontekście innych tkanek np. podspojówkowe iniekcje antybiotyków lub glikokortykosteroidów, podanie środków miejscowo znieczulających;

• Jałowość – brak form wegetatywnych i przetrwalnikowych bakterii (iniekcje poddawane są ścisłej kontroli mikrobiologicznej);
• Izotonia – ciśnienie osmotyczne roztworu powinno być analogiczne do ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych. Warunek ten posiada swoje fizjologiczne uzasadnienie - pamiętajmy, że roztwory hipertoniczne często powodują dużą bolesność w miejscu podania, a ponadto mogą przyczynić się do podrażnienia, zrostu naczyń krwionośnych i wystąpienia miejscowego stanu zapalnego. Płyny hipotoniczne mogą natomiast sprzyjać procesowi hemolizy;
• Izohydria – pH roztworu powinno być analogiczne do pH płynów ustrojowych. Ze względu na dużą pojemność buforową krwi dopuszczalne jest podanie niewielkiej ilości płynu o odczynie kwaśnym;
• Klarowność – te postać farmaceutyczna nie powinna zawierać żadnych widocznych gołym okiem zanieczyszczeń (istnieje możliwość zatoru!). Zawiesiny do wstrzyknięć powinny zawierać cząstki przechodzące bez trudu przez igłę do strzykawki;
• Apirogenność – iniekcje powinny być wolne od tzw. ciał gorączkotwórczych, czyli tzw. pirogenów – polisacharydowych kompleksów stanowiących integralne składniki niektórych endotoksyn bakteryjnych. Kontrolę w tym kierunku przeprowadza się dla całej serii danego leku w badaniach biologicznych na królikach.

 

Kryterium podziału
W zależności od miejsca wprowadzenia substancji leczniczej wyróżnia się iniekcje (w nawiasie podano oficjalny określający dany rodzaj wstrzyknięcia):

• Śródskórne (i.c) – podanie leku  w obrębie skóry (podnaskórnikowo) charakteryzujące się powolnym wchłanianiem;
• Podskórne (s.c) - podanie leku do tkanki podskórnej. Wchłanianie odbywa się w sposób przedłużony (stosowane dla insulin, heparyny i roztworów izotonicznych);
• Domięśniowe (i.m) - resorpcja odbywa się w sposób przedłużony;
• Dożylne (i.v) - wykonuje się w większe żyły, najczęściej w okolicach zgięcia łokciowego, nadgarstka, grzbietowej części dłoni, czasami nakłuwa się żyły na grzbietowej części stopy. Najczęściej do iniekcji dożylnej stosuje się wenflon, który zapewnia stały kontakt z żyłą i ułatwia podawanie leku.
• Dotętnicze (i.a) – najczęściej do tętnicy udowej

 

Sposób przygotowania iniekcji
Mając na uwadze głównej kryterium podziału, w poniższej tabeli dokonano porównania między poszczególnymi typami płynów do wstrzyknięć. Wśród czynników, które różnicują tę postać leku wymienia się przede wszystkim wskazania do stosowania, lokalizację nakłucia, sposób przygotowania oraz środki ostrożności, jakie należy zachować w trakcie sporządzania preparatu.

 

Typ iniekcji	Wskazania	Miejsce podania
Śródskórna	szczepienia testy alergiczne miejscowe znieczulenie	Przedramię (po stronie zginaczy)
Podskórna	Insulina Heparyna Roztwory izotoniczne	Powyżej i poniżej łopatki Ramię (zewnętrzna powierzchnia) Powłoki brzuszne Boczne części jamy brzusznej Uda (od zewnątrz)
Domięśniowa	Roztwory olejowe Roztwory mocno skoncentrowane	Mięsień pośladkowy Mięsień Udowy Mięśnie Ramienia

Sposób przygotowania roztworu obejmuje ogólne czynności wstępne tj. zapoznanie się ze zleceniem lekarskim, przygotowaniu igieł (do pobierania leku i do nakłucia), strzykawek, wacików, materiałów opatrunkowych, rękawiczek i pojemnika do zużyte materiały, a także postępowanie szczegółowe uzależnione od typu iniekcji i wyboru właściwej postaci wstrzyknięcia (ampułki, fiolki itp). Pamiętajmy jednak przy tym, iż nie we wszystkich przypadkach można stosować iniekcje. Nie wolna wykonywać zastrzyków:

 

• W zaczerwienione, obrzęknięte albo zapalnie zmienione tkanki
• W miejscach poważnych zmian skórnych (wysypka, rumień)
• Domięśniowych u pacjentów z zaburzeniami krzepnięcia i skłonnych do krwawień
• Domięśniowych pacjentom ze złym stanem krążenia

 

Jeśli jednak stan chorego pozwala na zastosowanie tej formy farmaceutycznej, formą podania leku jest ampułka wówczas należy:

• Sprawdzić lek
• Igłę połączyć ze strzykawką
• Dezynfekować ampułkę i otworzyć
• Lek naciągnąć do strzykawki
• Odpowietrzyć strzykawkę
• Igłę służącą do nabrania leku wyrzucić do specjalnego pojemnika
• Igłę do zastrzyku nałożyć na strzykawkę razem z kapturkiem ochronnym
• Ampułkę położyć obok strzykawki

 

W razie stosowania suchej substancji z rozpuszczalnikiem należy:

• Sprawdzić lek
• Igłę połączyć ze strzykawką
• Naciągnąć zalecany rozpuszczalnik
• Rozpuszczalnik wpuścić do ampułki
• Poczekać aż sucha substancja całkowicie się rozpuści
• Nabrać leku
• Odpowietrzyć strzykawkę
• Wyrzucić igłę do pojemnika
• Połączyć igłę do iniekcji ze strzykawką
• Położyć ampułkę obok strzykawki

 

mgr farm. Michał Pstrągowski