Pielegniarkom.pl | Podstawowe zasady przygotowywania kropli ocznych w recepturze aptecznej

Krople do oczu mają postać jałowych roztworów wodnych lub olejowych. W przypadku, kiedy substancja jest trudno rozpuszczalna sporządza się zawiesiny, które przeznaczone są do podania na gałkę oczną lub do worka spojówkowego. W takim przypadku substancje lecznicze muszą być zmikronizowane – 90% cząsteczek nie może przekraczać rozmiaru 20 µm.

Ze względu na miejsce podania krople do oczu muszą spełniać następujące wymagania:

jałowość
muszą być izotoniczne z płynem łzowym (w niektórych przypadkach hipertoniczne)
pH w granicach 3,5-8,5
nie mogą zawierać zanieczyszczeń nierozpuszczalnych

Aby spełnić powyższe warunki do kropli ocznych dodajemy substancje pomocnicze, które zwiększają lepkość oraz rozpuszczalność składników, umożliwiają osiągnięcie izotoniczności roztworu i odpowiedniego pH. Substancje te w zastosowanych ilościach nie mogą wywierać własnego działania farmakologicznego lub drażniącego, nie mogą mieć też wpływu na dostępność biologiczną substancji czynnej oraz trwałość postaci leku.

Jałowość recepturowych kropli do oczu.

W warunkach aptecznych jałowość kropli ocznych możemy osiągnąć kilkoma metodami, jedną z nich jest rozpuszczenie substancji leczniczej w określonej ilości jałowej wody tak, aby otrzymać roztwór izotoniczny a następnie dodanie roztworu izotonizującego lub buforującego w celu otrzymania przepisanej ilości leku. Na koniec należy dodać środek konserwujący a roztwór przesączyć przez sączek klarujący do jałowej butelki stanowiącej bezpośrednie opakowanie leku i wyjaławiać termicznie. Innym sposobem na osiągnięcie jałowości kropli do oczu jest zastosowanie sączenia. Krople wykonujemy analogicznie jak w pierwszej opisanej metodzie z tym, że zamiast sączków klarujących używamy wyjaławiających, o wielkości porów 0,22µm ±0,01µm. Ostatnia metoda stosowana jest dla substancji, które nie mogą być wyjaławiane termicznie lub przez sączenie. Polega ona na rozpuszczeniu w jałowym rozpuszczalniku substancji pomocniczych a następnie zawieszeniu lub rozpuszczeniu substancji leczniczej. Otrzymany roztwór należy przenieść do jałowej butelki i zamknąć zakraplaczem.
Izotonia

Krople do oczu muszą być izotoniczne z płynem łzowym, którego ciśnienie osmotyczne wynosi od 280 do 300 mOsm/l. W tym celu stosuje się następujące roztwory izotonizujące:

roztwór chlorku sodu 9g/l
roztwór azotanu potasu 16g/l
roztwór kwasu borowego 19g/l
roztwór glukozy 50g/l

W szczególnych przypadkach stosuje się roztwory hipertoniczne. Ma to miejsce np. w celu poprawy dostępności biologicznej substancji leczniczej.

Odczyn roztworu

Krople do oczu powinny mieć pH zbliżone do płynu łzowego tj. 7,0-7,4. W okulistyce stosuje się substancje lecznicze o różnych właściwościach fizykochemicznych i różnym charakterze chemicznym, dlatego uzyskanie kropli o właściwym pH nie zawsze jest możliwe. Ze względu na małą ilość wprowadzanych do oczu kropli, oraz buforujące właściwości płynu łzowego FP dopuszcza stosowanie kropli ocznych o pH w zakresie 3,5-8,5. W niektórych przypadkach ze względu na rozpuszczalność substancji czynnej uzyskanie określonego pH jest konieczne, dlatego stosuje się w tym celu roztwory buforujące takie jak:

bufor boranowy
bufor fosforanowy
bufor cytrynioanowy

Lepkość

Zwiększenie lepkości ma za zadanie wydłużenie czasu kontaktu kropli ocznych z powierzchnią gałki oka przez co przedłużeniu ulega czas działania substancji leczniczej. Korzystny efekt obserwuje się w przypadku użycia kropli o lepkości w granicach 12-15 mPa•s. Zastosowanie roztworów o wyższej lepkości może doprowadzić do zaczopowania kanalików łzowych dlatego nie jest wskazane. W celu zwiększenia lepkości roztworów przeznaczonych do oczu stosuje się następujące polimery wielkocząsteczkowe:

hydroksyceluloza (HEC)
hydroksypropyloceluloza (HPMC)
metyloceluloza (MC)
alkohol poliwinylowy

W celu wykonania kropli o zwiększonej lepkości należy rozpuścić substancję leczniczą, środki izotonizujące i konserwujące w połowie przepisanej ilości wody uzyskując tym samym roztwór o dwukrotnie większym stężeniu substancji czynnej. Następnie należy wyjałowić go zgodnie z zalecaną metodą i warunkach aseptycznych uzupełnić do przepisanej ilości jałowym roztworem substancji zwiększającej lepkość.

Środki konserwujące

Krople do oczu w opakowaniach wielodawkowych powinny zawierać substancje konserwujące w postaci jedo-, dwu- lub trójskładnikowych roztworów. Związki te powinny charakteryzować się szerokim spektrum działania względem bakterii Gram+ i Gram- oraz grzybów, muszą cechować się chemiczną i termiczną stabilnością, nie mogą wywoływać działania toksycznego i drażniącego na oko. Istotnym elementem jest zgodność konserwantów z substancją leczniczą oraz użytym opakowaniem. W praktyce aptecznej coraz częściej rezygnuje się z substancji konserwujących a lek oddaje się pacjentowi w opakowaniach jednodawkowych.

Krople do oczu w postaci zawiesin

W przypadku substancji trudno rozpuszczalnych lek do oczu przygotowuje się w postaci zawiesiny. Aby zapewnić optymalną skuteczność terapeutyczną a jednocześnie wykluczyć mechaniczne drażnienie powierzchni oka cząsteczki substancji leczniczej powinny być zmikronizowane do wielkości poniżej 20 µm. Przyjmuje się, że w przypadku wielkości cząstek o średnicy poniżej 10 µm drażnienie mechaniczne zredukowane jest do minimum.

Okres przydatności kropli do oczu

Dopuszcza się przechowywanie nieotwartego opakowania recepturowych kropli do oczu przez okres 1 miesiąca. Po otwarciu opakowania krople zawierające środki konserwujące muszą być zużyte w ciągu 10 dni a bez środków konserwujących w okresie 24 godzin.

mgr farm. Arkadiusz Przybylski